Ispod površine jevrejskog života

Njemački filozof Martin Buber

1. Period fin de sièclea (kraj 19. i početak 20. stoljeća) je zlatno doba njemačkih naučnih radova i filozofije.
2. Period je takođe bio doba velikog siromaštva u istočnoj Evropi.
3. Razlike između dvije strane Evrope ispoljile su se na mnogo načina. Zapadna Evropa je bila bogata, kulturna i sofisticirana.

Ono što je važilo za opšte evropsko društvo, važilo je i za jevrejski svet. Napoleonovo oslobađanje Jevreja iz geta Francuske i Nemačke rezultiralo je akulturacijom Jevreja u zapadnoevropsko društvo.

Zapadnoevropski Jevreji govorili su jezikom svoje nacije i usvojili evropske kulturne obrasce. Mnogi su se školovali na najboljim evropskim univerzitetima. Baš kao iu slučaju njihovih sunarodnika, mnogi zapadnoevropski Jevreji su imali tendenciju da gledaju sa visine na istočnoevropske Jevreje. Mase poljskih, ruskih i ukrajinskih Jevreja bile su siromašne i neobrazovane u zapadnom jeziku i kulturi. Živjeli su u selima zvanim shtetls (kao što je opisano u “Guslaču na krovu”). Zapadnoevropski i američki Jevreji su svoju istočnu braću doživljavali kao simbole svega čemu su želeli da pobegnu.

Na ovom podijeljenom kontinentu se nalazi veliki Jevrej Nemački filozof Martin Buber (1878-1965), proveo je prvi dio svog života.

Tokom ranih decenija 20. veka, Buber je bio jedan od najvećih nemačkih filozofa. Zaljubio se u jevrejski život istočne Evrope i služio je kao most koji je povezivao ova dva svijeta.

Prije uspona nacističke Njemačke, Buber je bio profesor na Univerzitetu u Frankfortu i plodan pisac na njemačkom i hebrejskom. Njegovo klasično filozofsko djelo “Ich und Du” (Ja i ti) još uvijek se čita širom svijeta.

Mnogi književni kritičari i filozofi smatrali su Bubera divom filozofije i društvene misli ranog 20. stoljeća. Njegov akademski rad imao je veliki uticaj na niz oblasti, uključujući medicinsku antropologiju, filozofsku psihologiju i pedagošku teoriju. Bio je i biblijski prevodilac. Buberov i Rosenzweigov prijevod Hebrejskog pisma klasik je njemačke književnosti.

Buber je postao fasciniran svijetom istočnoevropskog jevrejskog života. Iako su njegove kolege s visoka gledale na naselje, Buber je otkrio da se ispod grubih površina ovih zajednica krije dubok i živahan društveni svijet, svijet koji je bio vrlo složen i sociološki sofisticiran. Njegovo čuveno književno djelo „Hasidske priče“ ne samo da je dalo dostojanstvo prezrenom društvu, već je pokazalo da duboka filozofska misao nije jedina oblast zapadnih akademika.

Buber je oživio ne samo zajedničku stranu života naselja već i njegove duhovne odnose s Bogom.

Buber nas „zove“ u život naselja. On pokazuje da su ova sela, iako siromašna svjetskim dobrima, bila bogata tradicijama i duhovnošću.

Čitajući Buberova djela dolazimo do saznanja da su ljudi koji su bili prisiljeni živjeti usred siromaštva i netrpeljivosti bili u stanju da nadu pretvore u djela, a mržnju u ljubav.

Buberove “Hasidske priče” možemo čitati na dva nivoa. Na prvom nivou čitamo narodne priče o ljudima koji pokušavaju da napreduju u neprijateljskom svetu, svetu u kome je samo preživljavanje bilo blizu čuda. Na dubljem nivou, nalazimo sofisticiranu filozofiju koja čitaoca uči bujnosti prema životu usred očaja.

Kroz Buberovo djelo vidimo kako su stanovnici naselja postali Božji partneri. Za razliku od “sofisticiranih” Zapadnih Evropljana, ovi “nesofisticirani” stanovnici nisu pokušavali definirati Boga. Oni su jednostavno živeli u stalnom odnosu sa Bogom. Ljudi iz naselja su retko koristili reči. Čak i kada se razgovara sa Bogom, emocije su često bile izražene kroz muziku „neegoona“: pesmu bez reči, čije ih je pojanje približavalo Bogu.

Martin Buber je prikupio ove legende, umotao ih u akademski sofisticiranu ambalažu i zadobio za njih osjećaj poštovanja u cijelom zapadnom svijetu.

Njegove knjige: “Hundert chassidische Geschichten” (Sto hasidskih priča) i “Die Erzählungen der Chassidim” (Hasidske priče) pokazale su dubinu duha usred siromaštva i predstavile svijetu nove uvide u mudrost.

Uspio je da premosti živu vjeru istočnoevropskog jevrejstva sa suhim akademskim životom sofisticiranog Zapada, ostavljajući nam pitanje da li je toj grupi zaista bolje?

Buber je pokazao kako zapadni akademici fragmentiraju stvarnost, dok se u svijetu štetla tražila cjelovitost. Buber je također izložio zapadnjačku filozofiju konceptu tzimtzuma: ideji božanske kontrakcije i na taj način dopuštajući posvećenje običnog. Čitajući Bubera, vidimo kako su stanovnici štela svuda nalazili Boga jer je Bog stvorio prostor u kojem bi ljudi mogli rasti.

Buber ne prestaje s opisom odnosa između čovječanstva i Boga (bein adam la-makom) već ulazi i u svijet ljudskih međuljudskih odnosa (bein adam l'chaero).

Za Bubera samo interakcija među ljudima stvara pokrivač ljubavi i zaštitu od hladnoće mržnje i predrasuda. U Buberovom svijetu ne postoji podjela između političkog i duhovnog, između rada i molitve, između kućnih poslova i veličanstvenog. Istina se ne nalazi u nepoznatom, u tajanstvenom već u očiglednom, u interakciji između osobe i života. Buber pokazuje kako ovi odnosi mijenjaju bezdušni svijet i pomoću tradicije čine život vrijednim življenja.

U Buberovom prikazu shtetla, niko nije potpuno dobar ili zao. Umjesto toga, postoji potraga za teshuvahom, okretanje i povratak Bogu sa svojim cjelokupnim bićem.

Buber nam predstavlja, kao i Šolom Alejhem o kome sam pisao prošlog meseca, obične ljude koji pronalaze Boga u svakodnevnim životnim rutinama. Buberove ličnosti ne sežu dalje od ljudskog, već žive svoje živote na način da se time što su ljudi povezuju s Bogom. Buber oslikava ovu akciju kroz lik cadika (duhovnog i komunalnog vođe). Tzadik je počastio svaki dan, učinio ga svetim, kroz čudo posvećenja zamorne i neuzbudljive rutine života.

Buberovi spisi opisuju svijet kojeg više nema.

Uništeni mržnjom prema nacističkoj Evropi i njenim morem predrasuda, ne ostaje nam ništa više od priča, ali to su priče koje čine život vrijednim življenja, a zasluga je racionalnog njemačkog filozofa koji je pobjegao iz Njemačke i ponovo uspostavio svoj život u Izraelu, da i mi možemo posvetiti obično i pronaći Boga u svemu što radimo.

Peter Tarlow ije rabin emeritus u Texas A&M Hillel fondaciji u College Station. On je kapelan Policijske uprave College Station i predaje na Texas A&M College of Medicine.